- Ví dụ điển hình: Nhà thơ Trần Đức Thạch
Mạch Sống, ngày 29 tháng 11, 2022
Gần đây, các kênh truyền thông Việt ngữ chạy tin rằng Tổ Công Tác LHQ về Giam Giữ Tuỳ Tiện (UN Working Group on Arbitrary Detention, WGAD) yêu cầu nhà nước Việt Nam trả tự do ngay lập tức và bồi thường cho nhà thơ Trần Đức Thạch. Chẳng hạn, bản tin của đài VOA: https://www.voatiengviet.com/a/nhom-cong-tac-lhq-keu-goi-vietnam-phong-thich-nha-tho-tran-duc-thach/6838593.html
“Bản quản điểm” của tổ công tác này, công bố ngày 4 tháng 11, mang tính cách của một phán quyết dựa trên thông tin cung cấp giữa một bên là “nguồn” tố giác và bên kia là chính phủ đang giam giữ người một cách tuỳ tiện. Đây là thể thức tương tự như toà án, chỉ khác là 2 bên không xuất hiện mà chỉ đối mặt qua văn bản.
Câu hỏi là, làm sao WGAD biết được hồ sơ nào để can thiệp?
Hình 1 -- Nhà thơ Trần Đức Thạch (hình của Đàn Chim Việt online)
“Nguồn” kiến nghị
Uỷ Ban WGAD dựa vào các đơn kiến nghị nhận được từ các chuyên gia hoặc các tổ chức nhân quyền. Các cá nhân hoặc tổ chức làm đơn kiến nghị được gọi là “nguồn” (source).
Trong trường hợp của nhà thơ Trần Đức Thạch, BPSOS đã nộp đơn kiến nghị cho WGAD ngày 7 tháng 6, 2021. Xem: https://dvov.org/wp-content/uploads/2021/06/Tran-Duc-Thach-Petition-to-WGAD.pdf
Trong số rất nhiều đơn kiến nghị nhận được, WGAD chọn một số ít với những chứng cứ rõ rệt nhất về giam giữ tuỳ tiện để can thiệp. Họ gửi cho “nguồn” của hồ sơ được chọn một số câu hỏi để làm rõ thêm hoặc để phối kiểm những chi tiết quan trọng về hồ sơ. Ngày 15 tháng 12, 2021, WGAD thông báo cho BPSOS là họ chọn hồ sơ của Ông Trần Đức Thạch. Ngày 22 tháng 2 năm 2022, WGAD yêu cầu BPSOS bổ sung các thông tin cập nhật. Ngày 7 tháng 3, BPSOS đã nộp thông tin bổ sung. Xem: https://dvov.org/wp-content/uploads/2022/11/Tran-Duc-Thach-Supplement-Answers-and-Figures.pdf
Ngày 4 tháng 4, 2022, WGAD gửi công văn cho nhà nước Việt Nam dựa vào đơn kiến nghị của BPSOS. Nhà nước Việt Nam có 60 ngày để hồi đáp. Ngày 30 tháng 6, nhà nước Việt Nam trả lời WGAD. WGAD chuyển tài liệu này cho BPSOS để phản biện trong vòng 18 ngày. Xem: https://dvov.org/wp-content/uploads/2022/07/WGAD-VNM-2022-SRCGOV-1.pdf
Ngày 12 tháng 7, BPSOS gửi văn thư phản biện. Xem: https://dvov.org/wp-content/uploads/2022/07/BPSOS-Response-Tran-Duc-Thach-07-12-2022.pdf
Cân nhắc các tài liệu và luận điểm từ 2 phía, ngày 4 tháng 11, WGAD công bố bản quan điểm, yêu cầu nhà nước Việt Nam trả tự do ngay tức khắc cho nhà thơ Trần Đức Thạch và phải bồi thường thoả đáng cho những thiệt hại đã gây ra cho nạn nhân. Xem: https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/issues/detention-wg/opinions/session94/2022-11-11/A-HRC-WGAD-2022-40-Vietnam-AEV.pdf
Cả 2 bên, “nguồn” và nhà nước Việt Nam, có 6 tháng để cập nhật thông tin với WGAD.
Điều này cho thấy, mỗi hồ sơ sẽ phải mất một thời gian dài để chuẩn bị, thiết lập và theo đuổi.
Thế nào là giam giữ tuỳ tiện?
Giam giữ tuỳ tiện, theo định nghĩa của LHQ, gồm 3 loại.
Loại I là khi một chính quyền giam giữ người trong tình trạng bặt vô âm tín một thời gian dài và không có căn cứ pháp lý rõ rệt để truy tố. Trong trường hợp nhà thơ Trần Đức Thạch, ông đã bị tạm giam 7 tháng mà không được tiếp xúc với gia đình. Căn cứ để bắt giữ là Điều 109 (hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân) của Bộ Luật Hình Sự; điều này quá mơ hồ.
Loại II là khi đương sự bị bắt giam do thực thi các quyền được bảo đảm bởi các điều khoản trong Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền (đúng ra là Tuyên Ngôn Phổ Quát Nhân Quyền) và trong Công Ước Quốc Tế về Quyền Dân Sự và Chính Trị. Theo đơn kiến nghị của BPSOS, Nhà thơ Trần Đức Thạch đã bị bắt và bỏ tù vì thực thi quyền tự do biểu đạt và quyền tự do lập hội, cả 2 đều là quyền đương nhiên được bảo đảm bởi các điều khoản mà nhà nước Việt Nam đã cam kết với LHQ.
Loại III là khi thể thức xét xử đã vi phạm các tiêu chuẩn tối thiểu về tính công bằng. Trong trường hợp của nhà thơ Trần Đức Thạch, ông đã bị giam thời gian dài trước khi xét xử, trong thời gian này thân nhân không được thăm gặp và đương sự không được tiếp cận luật sư. Vụ xử đã diễn ra một cách chóng vánh, cho thấy kết luận đã được ấn định từ trước.
Ngày 4 tháng 11, 2022 Uỷ Ban WGAD phán quyết là Việt Nam vi phạm cả 3 loại giam giữ tuỳ tiện.
Ý nghĩa của sự can thiệp của WGAD
WGAD không có biện pháp chế tài để ép nhà nước Việt Nam phải trả tự do và phải bồi thường. Tuy nhiên, phán quyết của WGAD là căn cứ vững chãi cho các cuộc vận động nhằm:
- Bảo đảm đương sự không bị ngược đãi, thậm chí bị tra tấn, trong tù;
- Vận động các quốc gia có biện pháp chế tài quyết định chế tài những giới chức liên can;
- Vận động quốc tế áp lực trả tự do cho người tù lương tâm.
Ảnh hưởng tinh thần đối với người đang ở trong tù và thân nhân của họ có lẽ là kết quả rõ rệt nhất: họ không cảm thấy bị bỏ rơi khi có sự lên tiếng của một cơ quan uy tín của LHQ và cảm thấy ấm lòng khi biết rằng có những sinh viên ngoại quốc đã đổ công nghiên cứu và lập hồ sơ kiến nghị.
Những ai quan tâm có thể làm được gì?
Từ năm 2021, BPSOS phối hợp với chương trình giảng huấn ở Washington DC của Đại Học Notre Dame, một đại học Công Giáo, để thực hiện các hồ sơ kiến nghị gửi cho WGAD. Đồng thời, cô Luật Sư Shireen Hormozdi, hành nghề ở Atlanta và là thành viên của Hội Đồng Quản Trị của BPSOS, hàng năm đều thu nhận một số sinh viên thực tập từ trường đại học University of Georgia, phân khoa luật, để phụ giúp làm hồ sơ. Các sinh viên này được huấn luyện và hướng dẫn bởi giáo sư Thomas Kellenberg của chương trình giảng huấn kể trên. Chính một nhóm sinh viên thực tập đã thực hiện hồ sơ kiến nghị cho nhà thơ Trần Đức Thạch.
BPSOS chủ trương chọn những hồ sơ “bị bỏ quên”, nghĩa là không ai can thiệp với WGAD hoặc các định chế nhân quyền LHQ khác dù có thể được nhiều người lên tiếng trên các diễn đàn mạng xã hội. Nhà thơ Trần Đức Thạch là một ví dụ. Sau khi chọn, BPSOS đã nhờ Việt Nam Thời Báo kết nối với vợ của nhà thơ Trần Đức Thạch để thu thập thông tin.
BPSOS đang tuyển nhân sự toàn thời để chuyên trách các hồ sơ kiến nghị gửi WGAD nhằm bảo đảm tính liên tục trong việc can thiệp cho từng hồ sơ cũng như tăng số hồ sơ kiến nghị.
Những ai quan tâm đến các tù nhân lương tâm Việt Nam đều có thể tiếp tay với chúng tôi bằng cách:
- Giới thiệu và cung cấp thông tin về tù nhân lương tâm bị bỏ quên
- Phụ giúp việc lập hồ sơ – chúng tôi sẽ huấn luyện
- Khuyến khích và giới thiệu các sinh viên và giới trẻ tham gia toán biên soạn hồ sơ
Xin liên lạc: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Thông tin liên quan:
Các hồ sơ kiến nghị do BPSOS thực hiện trong năm 2021-2022:
Can Thi Theu, Trinh Ba Tu and Trinh Ba Phuong (06-14-2021)
Tran Thanh Phuong (06-07-2021)
Tran Duc Thach (06-07-2021), BPSOS's supplemental submission (03-07-2022), Vietnam's response (06-30-2022), BPSOS' response (07-12-2022), WGAD opinions (11-04-2022)
Dinh Thi Thu Thuy (04-05-2021); Vietnam's response (11-04-2021); Source's response (11-08-2021; WGAD opinion (02-09-2022)
IJAVN members (01-18-2021) - WGAD opinion on Le Huu Minh Tuan (06-07-2021)