Hải Di Nguyễn
Ngày 28/4/2023, Báo cáo viên Đặc biệt Liên Hiệp Quốc gửi thư tố giác chung đến nhà nước Việt Nam – bức thư giờ đã được công khai và có thể xem tại đây.
Thư tố giác đề cập đến việc nhà nước Việt Nam bắt giữ tùy tiện, đe dọa, theo dõi, hạn chế đi lại, và sách nhiễu hai ông Y Khiu Niê và Y Sĩ Êban, hai tín đồ Tin lành người Thượng và nhà đấu tranh bảo vệ nhân quyền. Thư nói “Việc họ bị bắt giữ dường như có liên quan đến việc họ thực hiện hợp pháp các quyền tự do tư tưởng, lương tâm, và tôn giáo của mình và việc họ tham gia Hội nghị Tự do Tôn giáo và Niềm tin Đông Nam Á (Southeast Asia Freedom of Religion or Belief Conference, hay SEAFORB) tại Bali tháng 11/2022”.
Ngày 7-9/11/2022, Hội nghị Tự do Tôn giáo và Niềm tin Đông Nam Á diễn ra tại Bali, Indonesia. Tổ chức thường niên từ năm 2015, đây là diễn đàn để thảo luận và trao đổi kinh nghiệm về các vấn đề và thách thức liên quan đến tự do tôn giáo và niềm tin ở Đông Nam Á. Nhiều đại diện XHDS, cộng đồng tôn giáo, tổ chức quốc tế, bao gồm LHQ, Báo cáo viên Đặc biệt về tự do tôn giáo hoặc niềm tin, và các nhà ngoại giao tham gia hội nghị năm 2022.
Hai ông Y Khiu Niê và Y Sĩ Êban sống ở Đắk Lắk, thuộc các cộng đồng bản địa ở Việt Nam, và theo đạo Tin lành. Theo thông tin có được, cả hai bị cơ quan thực thi pháp luật cấm xuất cảnh để tham dự hội nghị ở Bali, vì thế không thể tham gia hội nghị và cũng không thể trực tiếp liên lạc với LHQ và các Báo cáo Viên Đặc biệt về vấn đề của họ và cộng đồng họ.
Ngày 6/11/2022, ông Y Khiu Niê bị chặn xuất cảnh ở phi trường Tân Sơn Nhất với lý do không đáp ứng điều kiện về xét nghiệm và vaccine Covid, dù có giấy chứng nhận tiêm chủng và cũng yêu cầu làm xét nghiệm nhanh (nhưng bị từ chối).
Trên đường về, ông Y Khiu Niê bị bắt giữ, đưa về thành phố Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk, và tạm giam, không có lệnh bắt giữ. Ông bị “tra vấn dữ dội” (intense interrogation) từ 4 giờ chiều đến nửa đêm ngày 6/11, và từ 7 giờ rưỡi sáng đến 8 giờ 45 phút tối ngày 7/11, mà không được liên lạc với bất kỳ ai bao gồm luật sư.
Trong lúc thẩm vấn, công an dọa bắt tù và ép ông ký cam kết chấm dứt liên lạc với các tổ chức nhân quyền, đặc biệt với mục đích gửi báo cáo cho LHQ và các chính phủ phương Tây. Ông cũng bị ép quay video nói một số tổ chức XHDS đang chống phá nhà nước Việt Nam.
Tương tự, ngày 6/11/2022, ông Y Sĩ Êban bị bắt giữ ở sân bay Tân Sơn Nhất khi trên đường đi dự hội nghị ở Bali. Công an cũng không đưa ra lệnh bắt giữ. Ông Y Sĩ Êban bị đưa tới một trại giam mà sau này ông phát hiện ra cũng là nơi giam giữ ông Y Khiu Niê.
Ông bị tịch thu ba điện thoại, không được gọi luật sư, và bị tra khảo tới ngày 7/11. Ngoài chuyện bị tra hỏi vì sao muốn tham gia hội nghị tại Bali, ông Y Sĩ Êban bị cáo buộc phạm tội chính trị và được lệnh phải ngừng dạy Kinh Thánh, ngừng tham gia các sinh hoạt hội thánh tư gia của người thân, ngừng liên lạc với các tổ chức XHDS, và phải viết cam kết.
Ông cũng phải quay video chỉ trích một số tổ chức XHDS.
Thư tố giác nói ông Y Sĩ Êban bị thương ở mặt và đầu do bị hành hung trong quá trình thẩm vấn.
Cả hai ông Y Khiu Niê và Y Sĩ Êban đều bị công an theo dõi chặt chẽ trước đó.
Nhắc tới những lời cáo buộc trên, bức thư “bày tỏ quan ngại nghiêm trọng đến việc bắt giữ tùy tiện, đe dọa, sách nhiễu, hạn chế đi lại một cách phi lý, giám sát, và hành động bạo lực với hai ông Y Khiu Niê và Y Sĩ Êban.”
Thư cũng nhắc tới “Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị, được nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ký ngày 24/9/1982, bao gồm quyền tự do tư tưởng, lương tâm, và tôn giáo (điều 18), tự do ngôn luận (điều 19), quyền bình đẳng trước pháp luật và quyền được bảo vệ bình đẳng (điều 26), và quyền các thành viên thuộc nhóm tôn giáo thiểu số được thực hành tôn giáo của họ với các thành viên khác trong nhóm (điều 27).”
Trong thư, các Báo cáo viên Đặc biệt cũng nhắc tới cáo buộc từ năm 2020 về chuyện nhà nước Việt Nam đe dọa, sách nhiễu, hạn chế đi lại, và có hành vi bạo lực với những người tìm cách tham dự Hội nghị Tự do Tôn giáo và Niềm tin Đông Nam Á – cho đến nay vẫn chưa có phản hồi từ nhà nước Việt Nam.
Các Báo cáo viên Đặc biệt LHQ yêu cầu nhà nước Việt Nam phản hồi về những cáo buộc trên, bao gồm cáo buộc đánh đập ông Y Sĩ Êban; giải thích vì sao bắt giữ hai ông Y Khiu Niê và Y Sĩ Êban; đưa ra cơ sở pháp lý để bắt giữ và thẩm vấn họ; đưa ra cơ sở pháp lý cho việc giám sát chặt chẽ, thẩm vấn, và cấm xuất cảnh với những người tham gia hội nghị từ năm 2015 đến 2022, và những người đã liên lạc và hợp tác với LHQ.
Họ yêu cầu nhà nước Việt Nam đưa ra thông tin các bước cụ thể đã làm để “ngăn chặn các hành vi đe dọa hoặc trả thù với bất kỳ cá nhân hoặc người bảo vệ nhân quyền nào tìm cách hợp tác với LHQ, các đại diện và cơ chế của tổ chức này trong lĩnh vực nhân quyền, và các đại diện ngoại giao nước ngoài”.
Cuối cùng, họ cũng yêu cầu nhà nước Việt Nam đưa ra thông tin các bước cụ thể đã làm để “bảo vệ và thúc đẩy quyền lợi các tôn giáo thiểu số, đặc biệt các cộng đồng tôn giáo độc lập của người Thượng theo đạo Thiên Chúa”.
Người ký tên thư tố giác là Nazila Ghanea (Báo cáo viên Đặc biệt về tự do tôn giáo hoặc niềm tin), Matthew Gillett (Phó Trưởng ban Truyền thông Nhóm Công tác về Bắt giữ Tùy tiện), Mary Lawlor (Báo cáo viên Đặc biệt về tình trạng những người bảo vệ nhân quyền), và Fernand de Varennes (Báo cáo viên Đặc biệt về các vấn đề các nhóm thiểu số).
Đính kèm là hai trang rưỡi thông tin cho nhà nước Việt Nam về luật quốc tế về nhân quyền.
Các Báo cáo viên Đặc biệt LHQ gửi thư tố giác ngày 28/4/2023 và yêu cầu chính phủ Việt Nam phản hồi trong vòng 60 ngày.
Ngày 27/6/2023, bà Laura Macini thuộc Văn phòng Khu vực Đông Nam Á của Cao ủy Nhân quyền LHQ cho biết, cho đến nay vẫn không nhận được bất kỳ câu trả lời nào từ nhà nước Việt Nam.